« Ona nie jest głupia, tylko jest w głupim położeniu. »
Iwona, księżniczka Burgunda to parodia sztuk szekspirowskich, którą Witold Gombrowicz określa jako «komedię» we Wspomnieniach polskich.
To historia dziewczyny mało interesującej i milczącej, którą poślubia kierowany kaprysem Książę. Bierna i obojętna Iwona budzi wyrzuty sumienia, nienawiść, agresję i ujawnia ukryte instynkty swojego otoczenia.
W tej pierwszej sztuce teatralnej Gombrowicza widać już ową obsesję nieograniczonej anarchii formy, która przewijać się będzie także w jego kolejnych dziełach.
Gombrowicz zaczął pisać Iwonę, księżniczkę Burgunda w 1933 roku, kiedy czuwał nad swoim chorym ojcem. Właśnie ukazała się jego pierwsza książka, zbiór opowiadań Pamiętnik z okresu dojrzewania (czyli późniejszy Bakakaj) venait d’être publié.
Sztuka została ukończona w 1935 roku, a opublikowana w 1938 roku w piśmie Skamander.
|
« „Iwonę” pisałem z trudem i niechętnie. Postanowiłem wykorzystać dla teatru technikę, którą sobie wyrobiłem w opowiadaniach, tę zdolność snucia oderwanego i nieraz absurdalnego tematu trochę tak, jak tematu muzycznego. Rodził mi się absurd zjadliwy i niepodobny do sztuk, które wówczas pisano. Walczyłem zajadle z formą... te godziny okropne, spędzane nieruchomo nad papierem, gdy pióro jest bezczynne, gdy wyobraźnia szuka rozpaczliwie rozwiązań, a cały wznoszący się budynek trzeszczy i grozi zawaleniem! »
Witold Gombrowicz, Wspomnienia polskie |
Iwona, księżniczka Burgunda ukazała się w formie książkowej po raz pierwszy w 1958 roku w warszawskim wydawnictwie PIW. Przy tej okazji Gombrowicz wprowadził kilka poprawek do tekstu z 1938 roku.
Przede wszystkim z dwudziestu pięciu replik Iwony (składających się z jednego lub kilku słów) pozostało tylko siedem. Wydanie to posłużyło za podstawę do tłumaczeń na inne języki.
Okładka tego tomu została zilustrowana przez Tadeusza Kantora, dla którego twórczość Gombrowicza była inspiracją do jego przedstawienia Umarła klasa.
Przekład francuski, autorstwa Konstantego A. Jeleńskiego i Geneviève Serreau, został opublikowany w 1965roku.
Trzy lata później Gombrowicz dokonał kolejnych skrótów w wersji francuskiej: między innymi usunął siedem replik Iwony, czyniąc ją tym samym milczącą. Obok jej imienia dorzucił: «Milczy».
« Te trywialne słowa – każda potwora może znaleźć swego amatora – powinny być wyryte na frontonach świątyń. ».
Iwona, księżniczka Burgunda to pierwsza sztuka Gombrowicza, która została wystawiona w teatrze.
Prapremiera światowa miała miejsce w 1957 roku w Warszawie, w Teatrze Dramatycznym, w reżyserii Haliny Mikołajskiej, z Barbarą Krafftówną w roli Iwony.
W 1965 roku Alf Sjöberg wystawia Iwonę, księżniczkę Burgunda w Królewskim Teatrze Dramatycznym w Sztokholmie, a Jorge Lavelli – w Paryżu. To właśnie wtedy zaczyna się mówić o możliwości przyznania Gombrowiczowi literackiej nagrody Nobla.
Iwona, księżniczka Burgunda to najbardziej popularna i najczęściej wystawiana sztuka Gombrowicza.