« Ścigajcie mnie, jeśli chcecie. Uciekam z gębą w rękach. »
Ferdydurke, pierwsza powieść Witolda Gombrowicza jest uważana za jego dzieło emblematyczne. Zaliczana jest do klasyków dwudziestowiecznej literatury współczesnej.
|
« Moja literatura oparta jest na wzorcach klasycznych. "Ferdydurke" jest poniekąd parodią opowiadania filozoficznego w stylu wolteriańskim. »
Testament. Rozmowy z Dominique de Roux |
Ferdydurke zrodziła jako reakcja pisarza na nieporozumienia i ataki, które wywołała pierwsza książka Witolda Gombrowicza Pamiętnik z okresu dojrzewania, tom opowiadań opublikowany w 1933 r., która znana jest w rozszerzonej, późniejszej wersji zatytułowanej Bakakaj.
Witold Gombrowicz, któremu wytykano tytułową niedojrzałość, chciał wFerdydurke napisać pamflet wymierzony w krytyków literackich i inne «kulturalne ciotki».
Ostatecznie powieść nadała artystyczną formę uniwersalnym porachunkom z kulturą i współczesnym światem. A Witold Gombrowicz stał się dzięki niej niekontestowanym "piewcą niedojrzałości i Formy".
« Gdyż człowiek jest najgłębiej uzależniony od swego odbicia w duszy drugiego człowieka, chociażby ta dusza była kretyniczna. »
Ferdydurke po raz pierwszy porusza tematy zasadnicze dla Gombrowicza, które pisarz będzie rozwijał w całej swojej późniejszej twórczości: Niedojrzałość, Niższość/Wyższość , problematyka Formy.
Niektóre wyrażenia i neologizmy użyte w powieści zyskały znaczenie przysłowiowe: «upupić kogoś», «zrobić komuś gębę», «zgwałcić przez uszy», «ciotki kulturalne», i funkcjonują w języku potocznym.
|
« ak zdefiniować tego człowieka «ferdydurkicznego»? Otóż jest on stworzony przez formę, z zewnątrz, zdeformowany. Być człowiekiem to znaczy nigdy nie być sobą samym.
Jest on również stałym wytwórcą formy: wydziela formę niezmordowanie, tak jak pszczoła wydziela miód. » Przedmowa W. Gombrowicza do francuskiego wydania Pornografii, 1962 r. |
Powieść Ferdydurke, opublikowana po raz pierwszy w Warszawie przez wydawnictwo Rój w1937 r., nosi datę wydania 1938 r.
Autorem projektu okładki i ilustracji do pierwszego wydania książki był Bruno Schulz, gorliwy obrońca książki, znany już podówczas autor Sklepów cynamonowych.
Powieść zawiera dwa rozdziały napisane i opublikowane wcześniej jako oddzielne opowiadania: Filidor dzieckiem podszyty i Filibert dzieckiem podszyty. Gombrowicz włączył również te dwa opowiadania do swojego tomu opowiadań Bakakaj opublikowanego po raz pierwszy w nowej wersji w 1957 r. Od tej pory oba teksty figurują zarówno w powieści i w tym zbiorze.
Ferdydurke została wydana ponownie dopiero dwadzieścia lat później, w 1957
roku, w okresie krótkiej popaździernikowej odwilży.
Książka odniosła tak ogromny sukces (sprzedano ponad 10.000 egzemplarzy), że w następnym roku została ponownie zakazana.
Tak było aż do roku 1986, kiedy to ukazało się kolejne wydanie przygotowane przez krakowskie Wydawnictwo Literackie.
Podstawą kolejnych polskich wydań oraz tłumaczeń stała się wersja opublikowana w 1957 roku, z kilkoma poprawkami wprowadzonymi przez Gombrowicza.
Po 1989 roku Ferdydurke została włączona do listy lektur szkolnych w Polsce.
W 1947 r. Ferdydurke została przetłumaczona na hiszpański (było to pierwsze tłumaczenie książki pisarza na język obcy) i wydana przez wyd. Argos w Buenos Aires
Tłumaczenie to powstało w bardzo malowniczych okoliczności, w kawiarni Rex w Buenos Aires gdzie zbierała się grupa przyjaciół, szachowych partnerów Gombrowicza. Bez słownika polsko-hiszpańskiego, ale przy bardzo aktywnym udziale samego autora, seansie w Rexie gromadziły przeszło 10 osób, a ich wspólną pracą translatorską kierowali dwaj pisarze kubańscy Virgilio Piñera et Humberto Rodriguez Tomeu.
« Nie twarz, która gębą się stała, lecz gęba, która przenigdy nie zyskała godności twarzy - była to gęba jak noga! »
Gombrowicz wykorzystał to zbiorowe tłumaczenie na hiszpański, żeby przygotować, we współpracy z Rolandem Martin, młodym Francuzem mieszkającym w Buenos Aires, tłumaczenie na język francuski. Ukazało się ono, podpisane pseudonimem «Brone» w 1958 r. w paryskim wydawnictwie Julliard - «Les Lettres nouvelles». Za zgodą autora, posłużyło ono do opracowania po raz pierwszy paru tłumaczeń na inne języki.
W oparciu o polską edycję z 1957 r. Georges Sédir dokonał drugiego tłumaczenia na francuski, które zostało opublikowane po raz pierwszy w 1973 r. i które od tej pory jest wznawiane jako obowiązująca wersja francuska.
|
« Ta lektura może stać się zupełnie niestrawna dla ludzi, którzy pewną wagę przywiązują do siebie i swoich przemyśleń i swego stanu posiadania, dla «wierzącego» malarza, «wierzącego» naukowca, czy «wierzącego» ideologa. Zachodni czytelnicy „Ferdydurke” dzielą się na a) lekkomyślnych, co beztrosko się nią bawią, b) poważnych, c) poważnych-obrażonych. »
Testament. Rozmowy z Dominique de Roux |
